Ćwiczenia doskonalące proces myślowy.
Myślenie należy do podstawowych procesów poznawczych, tj. do procesów prowadzących do uzyskania orientacji w otoczeniu, poznania rzeczywistości. Polega na odzwierciedleniu stosunków zachodzących między elementami rzeczywistości w sposób uogólniony i pośredni, poznajemy bowiem zjawiska i przedmioty, których nie musimy wcale doświadczać osobiście. Posługując się pojęciami staramy się wyodrębnić ich cechy, zauważyć podobieństwa między nimi lub uogólnić, czyli stworzyć nowe pojęcia.
Jedną z cech myślenia jest ukierunkowane, czyli postępowanie w sposób uporządkowany, a zatem zmierzający do określonego celu. Tym celem może być na przykład wykorzystanie posiadanej wiedzy w sytuacji dobrze znanej, na przykład: jak otworzyć konserwę, gdy nie mamy otwieracza. Zasadniczą formą myślenia ukierunkowanego jest myślenie problemowe. Ten typ myślenia może dotyczyć sytuacji występujących w życiu codziennym, ale także – oczywiście – złożonych problemów naukowych, których rozwiązanie posuwa naprzód wiedzę. Wspólną cechą myślenia problemowego jest wytwarzanie nowych informacji, człowiek wie więcej, niż gdy przystępował do rozwiązania zadania
PODSTAWOWE FAZY MYŚLENIA PROBLEMOWEGO:
- dostrzeżenie problemu;
- analiza posiadanych informacji;
- wysuwanie propozycji rozwiązań (wytwarzanie pomysłów);
- sprawdzanie rozwiązań;
W przypadku niepowodzenia następuje zwykle powrót do fazy poprzedniej, na przykład: w sytuacji braku pomysłu na rozwiązanie problemu dobrze jest jeszcze raz przeanalizować posiadane informacje i może zebrać ich więcej.
Myślenie problemowe bywa nazywane myśleniem twórczym. W węższym znaczeniu myślenie twórcze obejmuje te formy myślenia problemowego, które charakteryzuje wyraźna samodzielność myślenia, krytycyzm i oryginalność koncepcji.
Odpowiednio do wieku życia człowieka – przez pierwszych kilkanaście lat – możliwości poznawcze rozwijają się nadzwyczaj dynamicznie. Na etapie początkowym występuje jedynie zdolność do uczenia się związków w otaczającym, najbliższym świecie. Następnie zaczyna pojawiać się świadomość pojęć i zdarzeń. Zaczynają się rozwijać proste schematy sensoryczno – motoryczne. W wieku około 2 roku życia rozwój dziecka przybiera na dynamice. Zaczyna się internalizacja myślenia, a myśli coraz mniej zależą od zdarzeń ze świata zewnętrznego, czyli aby przewidzieć wynik czynności nie jest konieczne jej wykonywanie w realnym świecie. Zaczyna też rozwijać się umiejętność do posługiwania się symbolami, rozwija się język!
PROPOZYCJE ĆWICZEŃ:
- Nowe wykorzystanie powszechnie znanego przedmiotu: np. łyżka drewniana, szklanka, apaszka, zakrętka od butelki z napojem… (ćwiczenie indywidualne oraz dla grup).
- Wymyślanie ciągu dalszego – jedna osoba wymyśla temat opowieści, a uczestnicy gry wymyślają po kolei jej ciąg dalszy.
- Wersja dla klasy lub większej ilości uczestników: dzieci dzielimy na grupy, które wymyślają temat opowieści, następnie głosujemy nad tym, który będzie tematem wiodącym zabawy. Każda grupa wymyśla przebieg zdarzenia. Wszystkie dzieci na drodze głosowania wybierają, który etap będzie ciągiem dalszym historii. Można do wymyślonych etapów narysować obrazek i zrobić komiks. Ta wersja zabawy pozwala każdemu dziecku w grupie, stworzyć sytuację do wykazania się.
- Stworzenie najbardziej interesującej konstrukcji z makulatury lub innych surowców.
- Burza mózgów: przedstawienie problemu, którego propozycje rozwiązań są następnie oceniane. Szczególnie uważnie omawiamy rozwiązania błędne, wyciągając z nich jak najwięcej wniosków – może uda nam się nauczyć na błędach?!
- Zróbmy porządek: każde dziecko daje po jednym przedmiocie i każde z dzieci lub każda z grup proponuje zasadę, według której można uporządkować zebrane przedmioty;
- Twórczy jest siódmy pomysł – każde dziecko dostaje po osiem rysunków okręgów, które ma wykorzystać w prostych rysunkach. Ponieważ na ogół pierwszych sześć pomysłów będzie podobnych – wykazujemy, że indywidualny, inny niż reszta jest dopiero na ogół siódmy pomysł i patrzymy, komu udało się najbardziej twórczo coś wymyślić.
- Wykonanie dowolnego eksperymentu z dziedziny fizyki, np. płomień świeczki palącej się w oknie wychyla się w różne strony – pokazujemy dzieciom doświadczenie i proponujemy wymyślanie wyjaśnień.
- Pomysł Marii Curie – Skłodowskiej: jak sprawić by potrawa w garnku była jak najdłużej ciepła? (często zdarza się, że przykrycie garnka pokrywką nie przychodzi do głowy tak szybko).
- Szukanie związku pomiędzy różnymi pojęciami – każde dziecko podaje jedno słowo (można zawęzić, czy to rzeczowniki, czy też inne części mowy), a następnie układamy wspólnie historię z wykorzystaniem tych pojęć.
- Konkurs: kto wypisze największa ilość określeń opisujących, np. zieleń drzewa, smak jabłka, i inne.
PROPONOWANA LITERATURA UZUPEŁNIAJĄCA I INSPIRUJĄCA:
- „Co dzień mądrzejsze. 365 gier i zabaw kształtujących charakter, wrażliwość i inteligencję…” – Weston Mark S., Weston Denise Chapman;
- „Gry i zabawy umysłowe. Mądrość dzięki zabawie” – Vera F. Birkenbihl
- „Uczymy jak myśleć” – Robert Fisher
Ćwiczenia doskonalące pamięć.
Pamięć jest to zdolność do rejestrowania i ponownego przywoływania wrażeń zmysłowych, skojarzeń oraz informacji.
Pamięć krótkotrwała – utrzymuje się od kilku sekund lub minut do nawet kilku godzin. Ma ograniczoną pojemność, wymaga ciągłych powtórzeń i łatwo ulega zaburzeniu. Ulega ona osłabieniu i dawne niepowtarzane informacje są w niej wypierana przez nowe.
Pamięć długotrwała – pozwala zachować ślady dużej ilości doznań w sposób trwały lub przez bardzo długi czas i ma nieograniczoną pojemność.
W procesach pamięci wyodrębnia się trzy fazy:
- zapamiętywanie (rejestracja informacji)
- przechowywanie
- przypominanie (odtwarzanie)
Ze względu na powiązanie pamięci z zaangażowaniem poszczególnych zmysłów istnieje pamięć:· wzrokowa, słuchowa, ruchowa, dotykowa, smakowa, węchowa. Naukowcy twierdzą, że ćwiczenia pamięci korzystnie wpływają na funkcjonowanie mózgu.
Przykładowe ćwiczenia dla młodszych dzieci:
- Rozłożyć na stole kilka przedmiotów. Dziecko ma na nie popatrzeć, potem zamknąć oczy i wymienić je z pamięci.
- Dziecko stara się zapamiętać szczegóły, przedmioty, wygląd pomieszczenia. Następnie wychodzi, a my zmieniamy kilka drobiazgów. Zadaniem dziecka jest stwierdzenie „co się zmieniło”.
- Z lewej strony kartki rysujemy jedna pod drugą kilka figur coraz bardziej skomplikowanych. Dziecko próbuje je zapamiętać. Następnie zakrywamy rysunki i prosimy, żeby dziecko odtworzyło je z prawej strony kartki.
- Zabawa w rymowanie. Mówimy dziecku wyrazy a ono dobiera do nich rymy: grom – dom, bułka – pólka, kalka – lalka, itp.
- Pokazujemy dziecku kolorowy obrazek. Dziecko przez chwilę patrzy na niego. Następnie zadajemy pytania: „Ile było baloników?”, „Jakiego koloru był piesek?”, „Co chłopiec trzymał w ręce?” itp. Uczymy się z dzieckiem krótkich wierszyków, np. J. Brzechwa „Sto bajek”.
- Puzzle” – pokazujemy dziecku rysunek i prosimy aby dłużej mu się przyjrzało. Następnie bierzemy nożyczki rozcinamy go na kilka nierównych części, mieszamy je i prosimy dziecko aby ułożyło obrazek zgodnie z tym co zapamiętało.
- Powtarzamy dziecku 10 razy pewną sekwencję słów (np.: KOMIN, KACZKA, KANAPA, KRZESŁO, KROWA, KOT, KACZKA, KOGUT, KURA), a następnie prosimy aby powtórzyło wyrazy w tej samej kolejności. „Zwierzęta” – puszczamy dziecku nagrane na taśmie odgłosy zwierząt (np.: koń, kogut, kaczka, pies, krowa, kot, kukułka itp.) i prosimy, aby odgadło jakie zwierzęta wydawały te odgłosy jednocześnie je naśladując.
Przykładowe ćwiczenia dla starszych:
Do głównych rodzajów technik pamięciowych, zaliczamy:
- Skojarzenia: łączenie nowych informacji z już zapamiętanymi
- Porządkowanie i grupowanie: według przyjętych zasad, np. podobieństwa znaczeniowego, formalnego, fonetycznego
- stosowanie praw zapamiętywania: wykorzystanie obu półkul mózgowych i ich potencjału (kolory, kształty, symbole, obrazy, dźwięki, rytm, wyróżnianie się),
- skróty językowe: np. połączenie pierwszych liter nazw w jedno słowo, lub zdanie (Kolory tęczy: Czemu Patrzysz Żabko Zielona Na Fanfarona).
1. Łańcuchowa metoda skojarzeń.
Przeczytaj tylko raz listę podanych niżej 10 słów i postaraj się je zapamiętać w kolejności: statek, drzewo, aleja, sofa, dom, szyba, miód, dachówka, robot, noc.
Jeśli próba wypadła pomyślnie – brawo. Jeśli nie zapamiętałeś przeczytaj je jeszcze raz ale układając z nimi historyjkę. Im bardziej absurdalna i humorystyczna tym lepiej.
np. Na polanie wylądował statek kosmiczny obok wielkiego drzewa. Opodal była aleja, która prowadziła do sofy stojącej tuż przy murze jakiegoś domu. Dziwny budynek miał szyby oblepione miodem. Dachówki do tej budowli wykonał robot przez jedną noc.
A jak teraz zapamiętałeś?
2. Mnemotechniki, mnemoniki, czy techniki pamięciowe to ogólna nazwa sposobów ułatwiających zapamiętanie, przechowywanie i przypominanie sobie informacji. Dzięki technikom pamięciowym, można w niezwykle szybki i łatwy sposób zwiększyć zakres i trwałość pamięci.
3. Metoda haseł może być zastosowana w sytuacji, kiedy stajemy przed koniecznością zapamiętania określonego zestawu cyfr w odpowiedniej kolejności. Polega ona na przyporządkowaniu konkretnej cyfrze odpowiedniego bodźca wywołującego. W praktyce sprowadza się ona do układania wierszyków lub zdań, w których bodźce te występują po sobie.
4. Metoda miejsca polega na przyporządkowaniu elementów, które należy zapamiętać określonym miejscom w dobrze znanym pomieszczeniu lub budynku. Przypominanie w tej metodzie polega na “poruszaniu się” w tym wnętrzu. Ciekawostką może wydać się fakt, że metodę miejsca stosowali już średniowieczni mnisi.
Przykładowe ćwiczenia doskonalące słuch fonematyczny
Słuch fonematyczny (fonemowy) leży u podstawy rozumienia wypowiedzi ustnych, umożliwiając prawidłowy odbiór i różnicowanie dźwięków mowy, czyli prawidłową analizę i syntezę słuchową wyrazu (wypowiedzi). Analiza i synteza słuchowa stanowią mechanizm czytania i pisania, obejmują następujące umiejętności: wyodrębnianie zdań z potoku mowy, wyrazów w zdaniach, a także sylab i głosek w wyrazach – w wyniku analizy słuchowej wyrazu dziecko potrafi podzielić go na sylaby np. kogut -> ko-gut, albo na głoski : kogut -> k-o-g-u-t, natomiast w wyniku syntezy potrafi scalić w układ słuchowy (wyraz) sylaby np. ko-gut -> kogut, albo głoski k-o-g-u-t -> kogut. Odpowiednio wykształcony słuch fonematyczny umożliwia również prawidłową wymowę, wychwytywanie różnic między słowami podobnie brzmiącymi, ale mającymi inne znaczenie (np. kosy-kozy, półka-bułka, bucik-budzik).
1. Rozpoznawanie dźwięków i szmerów – ( ćwiczenia przygotowawcze ) – zadaniem dziecka jest rozpoznanie zasłyszanych dźwięków.
- Rozpoznawanie głosów zwierząt zarejestrowanych na płycie CD – początkowo głosy zwierząt najbardziej znanych: np. psa, kota, krowy, kury, koguta, kaczki, potem głosy zwierząt, z którymi dzieci stykają się rzadziej, np.: kozy, osła, lwa, mewy, wrony.
- Odgadywanie odgłosów docierających zza parawanu, albo z sąsiedniego pomieszczenia np.: odgłos przelewania wody, rozdzierania papieru, telefonu, przesuwania krzesła, upadku piłki, kluczy, itd.;
- Rozpoznawanie dźwięków różnych instrumentów: bębenek, pianino, skrzypce, gitara, cymbałki itp.,
2. Odtwarzanie przez dzieci słyszanego rytmu
- Odtwarzanie przez dzieci rytmu przy pomocy wystukiwania patyczkiem o bębenek, cymbałki.
- Dobieranie rymów do podanego słowa np. jakie słowa rymują się ze słowem „mama” – dama, tama itp.
- Dokańczanie rymów – czytanie dziecku wierszyków rymowanych ( np. J. Tuwima „O panu Tralalińskim ) – dziecko ma dopowiedzieć rymy
3. Wyodrębnianie zdań w mowie, słów w zdaniach, głosek w słowach:
- Dziecko słucha krótkich wypowiedzi w postaci zdań prostych na temat obrazka np. To kotek. On pije mleko. Dziecko ma narysować tyle kresek, ile jest zdań.
- Układanie zdań przez dziecko na podstawie ilości patyczków / patyczki oznaczają słowa/np.
I To Ola
II Tam stoi Tomek
III Cela ma małego brata
- Podział wyrazów na sylaby ( początkowo dwusylabowych, później trzy i więcej sylabowych ).
- Segregowanie obrazków według ilości sylab.
- Rozpoznawanie obrazków zaczynających się od tej samej sylaby.
- Rozpoznawanie obrazków kończących się tą samą sylabą
- Wymyślanie nazw przedmiotów rozpoczynających się na podaną sylabę ( – bu – buty, budzik, la- lampka, laska, sza- szafka, szalik itp. )
- Wymyślanie słów kończących się na określoną sylabę np. „ki” : wor – ki, san – ki, zabaw – ki.
- Wyróżnianie i wybrzmiewanie samogłosek i spółgłosek na początku wyrazu – „ co słyszysz na początku wyrazu ?” ( np. O-la, k-ot, l- ampka )
- Grupowanie obrazków, których nazwy zaczynają się daną głoską
- Tworzenie wyrazów na podstawie podanej głoski początkowej
- Wyodrębnianie końcowej głoski „co słyszysz na końcu wyrazu?” ( np. zup-a, aut-o, pomido-r )
- Sztafeta wyrazowa – podawanie lub wybieranie wśród obrazków, w których nazwa jednego rozpoczyna się taką głoską, jaką kończy się nazwa drugiego ( np. rak – kot – tor- rolka itp. )
- Składanie wyrazów z usłyszanych głosek ( mówimy dziecku p-o-l-e ono mówi pole)
- Podział wyrazów na głoski ( mówimy dziecku koło ono mówi k-o-ł-o )
Proponowana literatura:
- B. Sawa, „ Jeżeli dziecko źle czyta i pisze”.
- red. A. Maurer, „Dźwięki mowy. Program kształtowania świadomości fonologicznej dla dzieci przedszkolnych i szkolnych”.
- B. Rocławski, „Nauka czytania i pisania”.
Ćwiczenia usprawniające funkcje wzrokową
LITERATURA:
- M. Bogdanowicz „ Psychologia kliniczna dziecka w wieku przedszkolnym”, Warszawa, 1991 r.
- W. Okoń „ Nowy słownik pedagogiczny”, Wydawnictwo Żak, 2007 r.
- B. Sawa, „ Jeżeli dziecko źle czyta i pisze”, WSiP, Warszawa 1997 r.
- A. Franczyk, K. Krajewska „Program psychostymulacji dzieci w wieku przedszkolnym z deficytami i zaburzeniami rozwoju”, Wydawnictwo Impuls, 2010 r.
Ćwiczenia na koncentrację uwagi.
Ćwiczenia na koncentrację uwagi dla młodszych dzieci (przykładowe)
Koncentracja uwagi potrzebna jest przy wszystkich świadomych działaniach. Możemy ją podzielić na koncentrację krótkotrwałą, która występuje wówczas, gdy na krótko intensywnie musimy skupić się na jakiejś czynności, rzeczy czy kwestii. Istotne jest przy tym odcięcie się od pozostałych docierających bodźców i poświęcenie się jednej czynności. O długotrwałej koncentracji uwagi mówimy wtedy, gdy wymagane jest skupienie się na czynności przez długi okres czasu. Zwracamy uwagę na docierające z zewnątrz bodźce, ale nasza koncentracja krąży wokół zasadniczego zadania.
Ćwiczenie 1
Dziecko siedzi na podłodze. Zamyka oczy. Druga osoba rysuje mu na plecach np. domek, słońce, kwiat itp. Następnie pytamy je, co zostało narysowane. Jeśli dziecko nie potrafi odpowiedzieć na pytanie – czynność powtarzamy.
Ćwiczenie 2
Dziecko zamyka oczy. Dajemy polecenie, aby skoncentrowało się na dochodzących dźwiękach z otoczenia. Dajemy mu czas na wsłuchanie się. Następnie pytamy, co słyszało, jaki dźwięk przypadł mu do gustu, co go drażniło. Jaki jest najbliższy dźwięk, który słyszysz? Jaki jest najgłośniejszy? Jaki najcichszy? Jaki najdalszy?
Ćwiczenie 3
Zawiązujemy dziecku oczy. Następnie prosimy, aby wysunęło dłonie do przodu. Podajemy mu do ręki przedmiot z otoczenia. Dajemy mu chwilę na poznanie tego przedmiotu. Następnie pytamy z jakiego materiału jest zrobione, czy jest ciepły czy zimny, do czego może służyć i czy dziecko wie, co to jest.
Ćwiczenie 4
Układamy przed dzieckiem obrazki z przedmiotami codziennego użytku oraz z otoczenia znanego dziecku. Następnie oddalamy się od niego i szeptem opowiadamy o danym przedmiocie. Zadaniem dziecka jest unieść do góry ten obrazek, o którym mu opowiadamy.
Ćwiczenie 5
Zabawa dla pary. Jedna osoba usiłuje być poważna i nawet nie uśmiechać się. Partner ma za zadanie rozśmieszyć ją. Kiedy mu się to uda, partnerzy zamieniają się rolami.
Ćwiczenia na koncentrację uwagi dla starszych dzieci (przykładowe)
Ćwiczenie 1
Dziecko rysuje na kartce czarną kropkę o średnicy 5 cm a następnie wpatruje się w świetlistą aureolę, która wkrótce pojawi się wokół ciemnego punktu. Stopniowo wydłużamy dziecku czas koncentracji na rysunku.
Ćwiczenie 2
Dziecko siedzi na podłodze. Zamyka oczy. Druga osoba rysuje mu na plecach różne litery, cyfry, krótkie wyrazy. Następnie pytamy je, co zostało narysowane. Jeśli dziecko nie potrafi odpowiedzieć na pytanie – czynność powtarzamy.
Ćwiczenie 3
Zabawa dla pary. Dziecko obserwuje osobę prowadzącą, która bardzo powoli porusza się, najpierw samymi rękami, później włącza inne części ciała i twarz. Dziecko następnie poruszają się wraz z nią, zachowując się jak odbicie w lustrze. Prowadzący wykonuje ruchy bardzo wolno, np. podnosi ręce na wysokość oczu licząc do dziesięciu.
Ćwiczenie 4
Dziecko zamyka oczy. Dajemy dziecku następującą instrukcję: „Widzisz przed sobą tablicę, taką, jak w szkole. Na tej tablicy piszesz cyfrę 5, bardzo wyraźnie widzisz, jak twoja ręka pisze cyfrę 5. Przed tą 5 umieszczasz cyfrę 2. Teraz więc widzisz wyraźnie liczbę 25.
Teraz zacznę dodawać cyfry, a ty je będziesz pamiętać, tak po prostu, dzięki koncentracji.
Mamy więc 5, na lewo od 5 umieściliśmy 2, na prawo umieścimy 6. Przed 2 piszemy 3. Przed 3 jest 7. Na końcu liczby po 6 stawiamy 0. Zapamiętaj tę liczbę dokładnie, bardzo głęboko zachowaj w pamięci. Wykonaj głęboki wdech i otwórz oczy. Doskonale pamiętasz liczbę. Otwórz oczy i sprawdź, czy jest ona prawidłowa. Powinno być 732 560”.
Ćwiczenie 5
Dajemy dziecku instrukcję, aby usiadło wygodnie i zamknęło oczy. Następnie mówimy, że widzi duży zegar, z dużym sekundnikiem, wyraźnym i posuwającym się ruchem skokowym.
Sekundnik początkowo jest jeszcze nieruchomy, ustawiony pionowo, gotowy do startu.
Gdy prowadzący powie HOP! sekundnik ruszy a dziecko będzie spokojnie śledzić jego ruch, sekunda po sekundzie. Instrukcja: „Uwaga! HOP! Sekundnik posuwa się, widzisz dokładnie, jak porusza się swoim skokowym ruchem. Twój umysł widzi tylko to.
Teraz widzisz przesuwającą się wskazówkę zegara w tym samym rytmie.
Nic nie może cię rozproszyć, widzisz tylko to.”
Dziecko powinno wykonywać to ćwiczenie początkowo przez minutę, a w ciągu następnych dni, coraz dłużej.
Literatura:
- Norman Ursula „Trening pamięci”, Klub dla Ciebie, Warszawa 2002,
- Gruszczyk-Kolczyńska Edyta, Zielińska Ewa „Wspomaganie dzieci w rozwoju zdolności do skupiania uwagi i zapamiętywania”, WsiP, Warszawa 2005,
- Sikorska Iwona „Trening koncentraji. Jak rozwijać uwagę i pamięć dziecka”, Wydawnictwo Edukacyjne, Lublin 2010.
Ćwiczenia sprawności grafomotorycznej.
Ćwiczenia sprawności grafomotorycznej stanowią bardzo ważny etap przygotowania dziecka do nauki czytania i pisania. Ich celem jest udoskonalenie sprawności rąk oraz koordynacji wzrokowo – ruchowej. W zależności od stopnia obniżenia sprawności manualnej można stosować kolejno:
- ćwiczenia rozmachowe mające na celu rozluźnianie napięcia mięśni ramienia i przedramienia,
- ćwiczenia manualne usprawniające małe ruchy ręki – dłoni, nadgarstka i palców,
- ćwiczenia graficzne usprawniające drobne ruchy ręki ułożonej w pozycji jak przy pisaniu.
Ćwiczenia rozmachowe – rozluźnianie napięcia mięśni ramienia i przedramienia:
- zamalowywanie farbami dużych płaszczyzn – kartonów, arkuszy szarego papieru, dużym pędzlem ruchami pionowymi i poziomymi z zachowaniem kierunku od lewej do prawej, z góry na dół
- zamalowywanie dużej powierzchni ograniczonej konturem ( duże konturowe rysunki)
- pogrubianie konturów dużych form geometrycznych i dużych rysunków
- malowanie dużych form kolistych z zachowaniem kierunku pisania owali liter (odwrotnie do ruchu wskazówek zegara, zaczynając do miejsca cyfry 2 na tarczy zegarowej) płynnym, ciągłym ruchem
- malowanie dużych form falistych i szlaków.
Ćwiczenia manualne – usprawnianie małych ruchów ręki – dłoni, nadgarstka i palców:
- montowanie konstrukcji z gotowych elementów – klocków, krążków
- układanki płaskie (obrazkowe, geometryczne) klockowe, wtyczkowe z zachowaniem stopniowania trudności: na wzorze, według wzoru, i bez wzoru ( z pamięci lub domysłu)
- modelowanie z plasteliny, modeliny i innych tworzyw plastycznych zaczynając od prostych form, jak kulki, wałeczki, do coraz bardziej złożonych, wymagających łączenia różnych elementów
- nawlekanie koralików, przewlekanie sznurków przez otworki w tekturkach
- zwijanie sznureczka, wężyka według wzoru, np. spirali, kwadratu itp.
- wycinanie z papieru z uwzględnieniem stopnia trudności: cięcie po linii prostej, falistej, wycinanie form geometrycznych i konturowych rysunków
- wycinanki – naklejanki z papieru, materiału, włóczki…
- wydzieranki – naklejanki
- szycie ściegiem fastrygowym – przewlekanie igły z nitką przez otworki w tekturze
- łamanki papierowe – łódeczki, samoloty, czapki
- ćwiczenia sprawnych ruchów palców i rozluźniające napięcie mięśniowe, np. naśladowanie gry na pianinie, pisanie na maszynie, odtwarzanie rytmu deszczu, strząsanie wody z palców, wytrzepywanie piasku z rękawa itp.
- stemplowanie (stempelki konturowe zwierząt, kwiatów, samochodów…) tworzenie za pomocą stempli kompozycji z figur geometrycznych
Ćwiczenia graficzne – usprawnianie drobnych ruchów ręki ułożonej w pozycji jak przy pisaniu:
- pogrubianie konturów, czyli wodzenie po wzorze – figury geometryczne, proste szlaczki ( wysokość 3-4 cm), kontury obrazków
- rysowanie wzorów po śladzie kropkowanym lub kreskowanym
- rysowanie za pomocą szablonów figur geometrycznych i nieskomplikowanych przedmiotów, według stopnia trudności: szablony wewnętrzne ( wycięty otwór w tekturce lub tworzywie) i szablony zewnętrzne ( wycięty kształt do obrysowania)
- kopiowanie rysunków przez kalkę techniczną, rysowanie na folii lub szkle
- zamalowywanie kredkami małych przestrzeni (konturów geometrycznych, konturów stempelków, obrazków z książeczek do malowania)
- kreskowanie – wypełnianie konturów kolorem a pomocą równoległych kresek poziomych lub pionowych ( z zachowaniem kierunków: od lewej do prawej, z góry na dół)
- rysowanie szlaczków literopodobnych w liniaturze, w zmniejszającym się stopniowo wymiarze aż do liniatury zeszytu, według stopnia trudności: wodzenie po wzorze, kończenie rozpoczętego wzoru i odwzorowywanie
- odtwarzanie układów linearnych z elementów powtarzających się cyklicznie, różniących się kształtem lub kolorem ( np. kwadrat, kółko, trójkąt, białe kółko, czerwone kółko, niebieskie kółko itp.) w liniaturze zgodnie z kierunkiem pisania
- rysowanie szlaczków obrazkowych ( układów linearnych) w liniaturze, z godnie z kierunkiem pisania
- rysunki dowolne kredkami świecowymi lub ołówkowymi.
Zabawy rozwijające mowę dziecka.
Pozwalamy dziecku na spontaniczną zabawę; pokazujemy zabawki, o które prosi, potem nakłaniamy dziecko do wykonania zadania przez nas zaplanowanego. Jeśli dziecko odsuwa zabawkę z niechęcią – zmieniamy rodzaj ćwiczenia. Do odłożonego zadania wracamy po przerwie lub następnego dnia. Jeżeli dziecko boi się jakiejś zabawki np. pluszowego misia nie zmuszamy dziecka do zabawy tą zabawką, ale za każdym razem stawiamy zabawkę w zasięgu wzroku dziecka.
Przystępując do ćwiczeń, należy pamiętać o tym, że:
- Każda forma ćwiczeń traci swoja wartość, gdy powoduje znużenie i rozdrażnienie.
- Koncentracja uwagi małego dziecka jest krótkotrwała, należy więc zmieniać rodzaj zadań.
- Należy zmieniać rodzaj zadań, kiedy dziecko wyraźnie nie ma ochoty na zaproponowane ćwiczenie.
- Zajęcia muszą być przeplatane ruchem lub dowolna zabawą.
- Pracujemy z dzieckiem tylko wtedy, gdy jest zdrowe i wypoczęte.
- Zajęcia powinny być dla dziecka na tyle atrakcyjne, by czekało ono na nie z niecierpliwością.
- Nie należy spieszyć się podczas zajęć, dajmy dziecku czas, by mogło spokojnie wykonać zadanie.
- Unikajmy szkodliwego napięcia nerwowego – nie pokazuj dziecku swego zniecierpliwienia!!!
- Kiedy uczymy dziecka nowego słowa, pokażmy mu ten przedmiot lub czynność.
- Stosujmy metodę „zalewania mową” tzn. o wszystkim, co robimy, informujemy dziecko.
- Dziecko poznaje świat wszystkimi zmysłami, należy je wszystkie wykorzystywać i rozwijać.
- Musimy mówić do dziecka poprawnie – nie spieszczamy wyrazów, nie dzielimy wyrazów na sylaby, nie nadużywamy gestykulacji, nie przesadzamy z mimiką twarzy.
- Nie wolno stwarzać dziecku przywilejów z racji jego trudności rozwojowych czy nawet kalectwa – niech dziecko nauczy się wypełniać swoje małe obowiązki, cierpliwie czekać na swoją kolej, dzielić się zabawkami, wygrywać i przegrywać. Pamiętajmy, że świat zewnętrzny jest okrutny i naszym zadaniem jest przygotowanie dziecka do życia w tym świecie.
Propozycje zabaw:
ZESTAW 1
- Rozkładanie i składanie jajek, bab, sześcianów – rozwijanie koordynacji wzrokowo – ruchowej. Oswajamy dziecko z różnymi wielkościami, których na razie nie nazywamy.
- Budowanie i rozkładanie pika – piramidki z drewnianych lub plastykowych klocków.
- Wrzucanie klocków lub innych elementów do pudełka ( może być puszka), efekt akustyczny dodatkowo uatrakcyjni zabawę.
- Rysowanie na papierze kredkami, pisakami, paluszkami umoczonymi w nietoksycznej farbie lub rysowanie kredą na tablicy.
- Zabawa z piłką – turlanie, rzucanie; przy okazji zabawy artykulacyjne np. kulululu, bach.
- Zabawa samochodzikiem – przy okazji zabawy artykulacyjne np. tit-tit, eo-eo, brym-brym.
- Kołysanie lalki – przy okazji zabawy artykulacyjne np. a-a-a.
- Naśladowanie dźwięków z otoczenia np. kapanie wody: kap-kap, pukanie: puk-puk, itd.
- Naśladowanie odgłosów wydawanych przez zwierzęta: np. kaczka kwa-kwa, żaba: kum-kum, itd.
Podczas zabaw artykulacyjnych decydujemy się na jeden dźwięk na określenie jednej konkretnej czynności.
ZESTAW 2
- Rozkładanie i składanie jajek, bab, sześcianów z uwzględnieniem kontrastowych wielkości: DUŻY – MAŁY, nie wprowadzamy nazw wielkości pośrednich.
- Budowanie i rozkładanie pika – nazywamy kolory krążków, na tym etapie nie wymagamy tego od dziecka!!!
- Oglądanie książeczki nominacyjnej tzn. takiej, w której na każdej stronie jest pokazany jeden przedmiot. Głośno nazywamy każdy pokazany przedmiot. Zaczynamy od 3 obrazków, w momencie opanowania tego zestawu przedmiotów dodajemy kolejny obrazek.
- Nazywanie części ciała. Pokazujemy część ciała na sobie, na dziecku, na pluszowej zabawce, na postaci pokazanej na obrazku.
ZESTAW 3
- Chowanie na oczach dziecka zabawki do jednego z trzech identycznych pudełek. Pytamy dziecko, gdzie jest zabawka; entuzjastycznie reagujemy na odnalezienie schowanego przedmiotu.
- Układanka obrazkowa – rozkładamy przed dzieckiem obrazki nominacyjne ( takie, które dziecko już zna). Wydajemy dziecku polecenie: Daj…
- Oglądanie książeczki sytuacyjnej tzn. takiej, na której pokazana jest jakaś czynność. Zaczynamy od 3 obrazków, w momencie opanowania tego zestawu przedmiotów dodajemy kolejny obrazek.
- Puzzle obrazkowe – rozcinamy na pół obrazek nominacyjny; obie połowy muszą się od siebie wyraźnie różnić np. pokazana na obrazku postać ma jedną rękę wyprostowaną, a drugą zgiętą lub w jednej ręce coś trzyma. Odsuwamy od siebie połowy obrazka – dziecko ma za zadanie naprawić „zepsuty” obrazek. Jeśli dziecko wykona zadanie dobrze, znowu „psujemy” obrazek, ale tym razem jedna część obrazka odwracamy o 180 o.
- Wprowadzenie pojęcia ilości: DUŻO – MAŁO.
ZESTAW 4
- Segregowanie, rozpoznawanie kolorów – wkładanie różnych przedmiotów tego samego koloru do pudełka o takiej samej barwie. Pokazujemy dziecku konkretne pudełko i prosimy, aby poszukało przedmiotów w tym kolorze. Jednocześnie podajemy nazwę danego koloru. Można wydać polecenie np. „Włóż do pudełka niebieski samochód.” albo: „Włóż tu samochód, który jest w takim samym kolorze jak to pudełko. Dziecko może wskazać paluszkiem żądany przedmiot, potwierdzamy trafność wyboru i mówimy, że to jest „czerwony samochód”.
- Zabawa tematyczna – ubieranie lalki ( misia, pajacyka). Zawsze nazywamy daną część ubrania, przy okazji utrwalamy nazwy części ciała.
- Różnicowanie kształtów. Przygotowujemy dwa zestawy figur geometrycznych ( koło, kwadrat, trójkąt, prostokąt ) w jednakowym kolorze i takiej samej wielkości ( jeden zestaw może być narysowany na kartce). Zadaniem dziecka jest nakładanie poszczególnych figur na planszę wzorcową. Jednocześnie informujemy dziecko, jak nazywa się dana figura geometryczna.
- Rozróżnianie pojęć: NA, POD, W, DO.
• Zabawa z toczeniem piłki pod stołem, na stole, chowanie piłki do pudła, szukanie piłki w kartonie.
• Zabawa z kładzeniem misia pod stołem, na stole, chowanie misia do pudła, szukanie misia w kartonie. - Wprowadzenie pojęć: DZIEŃ – NOC. Ze względu na tendencję dzieci do powtarzania ostatniego słowa (echolalia) pytamy zawsze odwrotnie tzn. jeśli jest dzień pytamy: „Czy teraz jest noc czy dzień”. Ćwiczenie to można również wykonać poprzez demonstrowanie dziecku obrazków przedstawiających dzień i noc.
ZESTAW 5
- Doskonalenie umiejętności rozróżniania kolorów: zadaniem dziecka jest ustawienie klocka w odpowiednim kolorze na planszy o takiej samej barwie.
- Ćwiczenia przygotowawcze do liczenia: „Daj jeden klocek ( lalkę, misia, samochód…).”
- Ćwiczenia imienia i nazwiska – zwracamy uwagę na fakt, że wszyscy ludzie jakoś się nazywają. Okres od 1 do 4 roku życia jest bardzo ważny dla rozwoju osobowości dziecka, dla poczucia własnego „ja”.
- Zabawa tematyczna w codzienne czynności np. rozmowa przez telefon, pranie, gotowanie, zabawa w sklep, itp.
- Wprowadzenie pojęć: BLISKO – DALEKO.
- Wprowadzenie pojęć: WYSOKO – NISKO.
- Wprowadzenie pojęć: ZA – PRZED.
ZESTAW 6
- Wprowadzenie pojęć: MIĘDZY – OBOK.
- Łączenie dwu zależności: „Podaj duży, żółty samochód.”
- Generalizacja kolorów: „Podaj mi żółty klocek, niebieski samochód.” itp.
- Wprowadzenie pojęć pośrednich: NIŻEJ, WYŻEJ, BLIŻEJ. „Połóż kotka dalej, tam pod oknem, a pieska bliżej mnie.”
- Ćwiczenia dotykowe: przygotowujemy zawiązywany woreczek z nieprzezroczystego materiału oraz po dwa przedmioty tego samego rodzaju ( najlepiej identyczne lub o zbliżonej wielkości) np. 2misie, 2 lalki, 2 samochody, 2 piłki itp. Zabawę zaczynamy z 3 przedmiotami. Do woreczka wkładamy jeden zestaw przedmiotów ( 1 lalka, 1 miś, 1 samochód). Przed dzieckiem kładziemy w rzędzie adekwatny zestaw zabawek. Prosimy dziecko, aby włożyło rączkę do woreczka bez wyciągania przedmiotu ( tylko za pośrednictwem wrażeń dotykowych) rozpoznało go i wskazało adekwatny przedmiot wśród tych leżących w rzędzie.
- Ćwiczenia w powtarzaniu zdań ( zaczynamy od zdań dwuwyrazowych!).
- To zadanie można wykonać, wykorzystując obrazki, na których pokazana postać coś robi np. pani idzie, pani siedzi, pani je, pani pije, pani śpi, itd.
- Do zabawy wykorzystujemy misia lub lalkę oraz przedmioty codziennego użytku. Demonstrujemy dziecku czynności, które wykonuje nasza zabawka, jednocześnie nazywamy wykonywana czynność np. miś je, miś pije, itd.
ZESTAW 7
- Układanie historyjki obrazkowej – przygotowujemy historyjkę składającą się z kilku obrazków ( zaczynamy od dwóch!), opowiadamy dziecku historyjkę, układając do każdego obrazka 1 – 2 zdania. Zadaniem dziecka jest ułożenie obrazków we właściwej kolejności. Kolejnym wariantem tej zabawy jest opowiadanie historyjki za pomocą pytań stawianych przez dorosłego i odpowiedzi udzielanych przez dziecko.
- Ćwiczenia pamięci:
• Memo obrazkowe – przygotowujemy zestaw podwójnych, identycznych obrazków. Układamy je na stole, obrazkami zwróconymi w stronę blatu stołu. Odkrywamy dwa obrazki, jeśli są identyczne – zabieramy parę, jeśli obrazki są różne – odwracamy je z powrotem. Zabawa polega na odnalezieniu wszystkich par obrazków. Za każdym razem mówimy, co jest na obrazku. Zabawę zaczynamy od 3 par obrazków.
• Kładziemy przed dzieckiem 3 przedmioty ( lub 3 obrazki nominacyjne) niekoniecznie z jednej kategorii. Mówimy nazwy zaprezentowanych przedmiotów, następnie zabieramy te przedmioty ( obrazki). Zadaniem dziecka jest ułożenie w/w w kolejności, w jakiej były poprzednio.
• Bierzemy 3 zabawki i chowamy je na oczach dziecka w dowolnych miejscach w pokoju, ale w taki sposób, aby dziecko bez trudu mogło te przedmioty wziąć do ręki. Podczas chowania zabawek mówimy ich nazwę oraz nazywamy miejsce, gdzie chowamy przedmiot. Prosimy dziecko o odnalezienie konkretnej zabawki. - Ćwiczenia w mówieniu połączone z ruchem:
• Śpiewanie piosenek dziecięcych w połączeniu z prostym układem choreograficznym.[szukaj: CD Zabawy wiosenne przy muzyce, CD Płyta z uśmiechem wyd. JUKA].
• Zabawy paluszkowe – recytowanie wierszyków z jednoczesnym masażem ręki [szukaj: Krzysztof Sąsiadek, Zabawy paluszkowe, Media Rodzina, Poznań 2005]. - Ćwiczenia logicznego myślenia:
• Zabawa: Co do czego pasuje? – przygotowujemy pary przedmiotów lub obrazków, które do siebie pasują np. szczotka do zębów i pasta do zębów, filiżanka i podstawek, grzebień i lusterko, czapka i szalik itp. Rozkładamy przygotowany materiał ćwiczeniowy przed dzieckiem, którego zadaniem jest dobranie przedmiotów w pary. Zanim przystąpimy do wykonania zadania nazywamy wszystkie zgromadzone lub pokazane na obrazkach przedmioty.
• Gromadzimy przed dzieckiem przedmioty lub obrazki, na których są pokazane przedmioty należące do jednej kategorii np. zwierzęta. Dodatkowo kładziemy jeden przedmiot ( obrazek) nie należący do tej kategorii np. samochód. Zadaniem dziecka jest wyeliminowanie tego, co nie pasuje. Zanim zaczniemy zabawę nazywamy wszystkie zgromadzone lub pokazane na obrazkach przedmioty.